Монгол орны газар нутгийн 92%-д тархан байршиж мах арьсны тэргүүн зэргийн ан болж байсан монгол тарвага 2002 он гэхэд Сүхбаатар аймгийн нутагт эрс ховордож Дарьганга сумын Шилийн богд, Энгэрийн, Талын ухаа орчмын 100 орчим дошинд байгаа 300-аад тарвагыг эс тооцвол устаж үгүй болоод байна. Монгол тарвага нь оршиж амьдарч байгаа газар нутгийнхаа экосистемийн тогтолцооны чухал нэгэн бүрэлдэхүүн хэсэг болж экологийн тэнцвэрт байдалд гол үүрэг гүйцэтгэдэг амьтан. Монгол оронд алтайн тарвага, монгол тарвага гэсэн хоёр зүйл бий. Алтайн тарвага зөвхөн Ховдын Булган голоос хойших Монгол Алтайн нуруунд, Монгол тарвага Ховдын Булган гол, Индэрт, Гоогийн нуруу, Баян-Өлгийн Дэлүүн сумын зүүн талаас эхлэн говиос бусад бүх нутагт түгээмэл тархаж байсан. Сүүлийн жилүүдэд мөнгөний төлөө заралсан хэт их агнуур, байгалийн гамшиг зэрэг антропологи экологийн янз бүрийн хүчин зүйлээс болж дэлхэц нутаг нь хумигдаж, тоо нөөц нь эрс цөөрч багассаар ихэнх нутаг огт тарвагагүй болоод байна. Нийгмийн тогтолцоо өөрчлөгдөж хүн бүр буу саадаглан, харагдсан тарвагыг толгой дараалан хядан, цөөрч хашир болсон үед нь дош болгоны аманд хавх булж, хавар ид үржлийнх нь үед олноор нь агнаж, заримдаа намар өвлийн заагаар нь ичээ үүрийг нь онгичин ухаж тэнд байгаа бүх бодьгалийг хүйс тэмтэрсэний улмаас ачааллыг даалгүй сөхөрч монгол орон 10 хан жилийн дотор 13 сая тарвага дуусгалаа. Тооцоо судалгаагүй хүйс тэмтэрсэн агналтын зэрэгцээ идээшин нутагшсан нутгийн экологийн нөхцөл хүндэрч ган зуд тохиолдон хулгайн гарт өртөөгүй хэд нь үүр ичээндээ хөлдөж, өлбөрч үхэж дууссан юм. Ийм хар гай, гамшиг монгол орны уулын хээр, тал хээрийн бүсийн экосистемийн иж бүрдлийн чухал нэгэн гишүүн монгол тарвагыг нэлд нь нөмөрч монголын тал нутгийг үгүйрүүлэн хоосрууллаа.
Сүхбаатар аймгийн тал хээрийн бүс эрт дээр үеэс тарвагатай байсан төдийгүй тарваганы арьс, мах бэлтгэлд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг тэр үе түүх болон үлджээ. Хуучин тарвагагүй байсан Эрдэнэцагаан сумын нутагт 1969 онд тухайн үеийн эрдэмтэд, орон нутгийн удирдлага тарвага сэргээн нутагшуулах ажлыг санаачилан хийж агнуурын нөөцтэй болтол өсгөсөн баримт байдаг.
Сүхбаатар аймгийн Байгаль Орчин, Аялал Жуулчлалын Газар 2011 оны 5-р сард “Байгаль орчны ажилтнуудын 2-р зөвөлгөөн”-ийг хийж байгаль хамгаалах мэргэжлийн хүмүүс, аймаг сумдын удирдлага, хийт ард иргэддээ устан алга болж буй тарвага зэрэг ан амьтнаа сэргээн нутагшуулж өсгөн үржүүлэх талаар санаачлага гарган ажиллахыг онцгойлон анхааруулж харилцан санал солилцсон юм.
Энэ зөвөлгөөний үр дүн гарч сумдын удирдлага нутгийн нийт ард иргэдэд шинэ санаа өгч тодорхой зөв шийдэлд хүрч Түмэнцогт сумын ЗДТГ /Засаг дарга Б.Ганцогт/ санаачлага гарган БХС-аас хөрөнгө гарган, Нутгийн иргэдийн байгаль хамгаалах холбоо /Захирал З.Боргил/ той “Тарвага сэргээн нутагшуулах гэрээ” байгуулан аймгийн БОАЖГ-ын мэргэжлийн ажилтнуудыг оролцуулан Хэнтий аймгийн Норовлин, Баянадарга, Батноров сумдын зааг Цогтын хоолой гэдэг тарваганы нягтшил сайтай газраас 21 толгой тарвагыг Түмэнцогт сумын Баян-Овоо гэдэг газар сэргээн нутагшуулах ажлыг хийж гүйцэтгэлээ.
Тарвага сэргээн нутагшуулах ажилд:
Сүхбаатар аймгийн БОАЖГ-ын агнуурзүй, амьтны аймаг хариуцсан мэргэжилтэн Л.Балдандорж, байгаль хамгаалагч Б.Эрдэнэбаяр, Х.Гүрсоронзон, жолооч Д.Мижиддорж, НИББ-ны захирал З.Боргил нар хамтран ажиллаа.
Сүхбаатар аймгийн тал хээрийн бүс эрт дээр үеэс тарвагатай байсан төдийгүй тарваганы арьс, мах бэлтгэлд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг тэр үе түүх болон үлджээ. Хуучин тарвагагүй байсан Эрдэнэцагаан сумын нутагт 1969 онд тухайн үеийн эрдэмтэд, орон нутгийн удирдлага тарвага сэргээн нутагшуулах ажлыг санаачилан хийж агнуурын нөөцтэй болтол өсгөсөн баримт байдаг.
Сүхбаатар аймгийн Байгаль Орчин, Аялал Жуулчлалын Газар 2011 оны 5-р сард “Байгаль орчны ажилтнуудын 2-р зөвөлгөөн”-ийг хийж байгаль хамгаалах мэргэжлийн хүмүүс, аймаг сумдын удирдлага, хийт ард иргэддээ устан алга болж буй тарвага зэрэг ан амьтнаа сэргээн нутагшуулж өсгөн үржүүлэх талаар санаачлага гарган ажиллахыг онцгойлон анхааруулж харилцан санал солилцсон юм.
Энэ зөвөлгөөний үр дүн гарч сумдын удирдлага нутгийн нийт ард иргэдэд шинэ санаа өгч тодорхой зөв шийдэлд хүрч Түмэнцогт сумын ЗДТГ /Засаг дарга Б.Ганцогт/ санаачлага гарган БХС-аас хөрөнгө гарган, Нутгийн иргэдийн байгаль хамгаалах холбоо /Захирал З.Боргил/ той “Тарвага сэргээн нутагшуулах гэрээ” байгуулан аймгийн БОАЖГ-ын мэргэжлийн ажилтнуудыг оролцуулан Хэнтий аймгийн Норовлин, Баянадарга, Батноров сумдын зааг Цогтын хоолой гэдэг тарваганы нягтшил сайтай газраас 21 толгой тарвагыг Түмэнцогт сумын Баян-Овоо гэдэг газар сэргээн нутагшуулах ажлыг хийж гүйцэтгэлээ.
Тарвага сэргээн нутагшуулах ажилд:
Сүхбаатар аймгийн БОАЖГ-ын агнуурзүй, амьтны аймаг хариуцсан мэргэжилтэн Л.Балдандорж, байгаль хамгаалагч Б.Эрдэнэбаяр, Х.Гүрсоронзон, жолооч Д.Мижиддорж, НИББ-ны захирал З.Боргил нар хамтран ажиллаа.
No comments:
Post a Comment